Nowotwory układu oddechowego
Nowotwory układu oddechowego to grupa nowotworów zlokalizowanych w różnych częściach układu oddechowego, która obejmuje nos, gardło, krtań, tchawicę, oskrzela, płuca i opłucną. Nowotwory te mogą być zarówno łagodne, jak i złośliwe. Wśród wymienionych najczęstszym jest rak płuca. Wyróżnia się dwa główne typy raka płuc: rak drobnokomórkowy i rak niedrobnokomórkowy. Głównym czynnikiem ryzyka jest palenie papierosów.
W krajach wysoko rozwiniętych USA, Wielkiej Brytanii, w krajach skandynawskich w minionych dwóch dekadach obserwuje się istotny spadek zapadalności, szczególnie u mężczyzn, u kobiet obserwuje się raczej trendy wzrostowe. Polska należy do krajów o jednym z najwyższych wskaźników zachorowalności i umieralności z powodu raka płuca. Corocznie wykrywanych jest ponad 20 000 nowych przypadków, przy podobnej liczbie zgonów. Bardzo istotnym problemem jest również to, iż prawie 85% wykrywanych przypadków to choroba w stanie bardzo zaawansowanym, która nie kwalifikuje pacjenta do leczenia radykalnego, a tym samym zmniejsza szanse chorego na przeżycie.
DIAGNOSTYKA
Rak płuca przez dość długi okres może przebiegać bezobjawowo. U większości chorych początkowe objawy ograniczone są do układu oddechowego. Następnie w okresie zaawansowanego wzrostu guza dochodzi do manifestacji objawów związanych z szerzeniem się nowotworu w kierunku śródpiersia i ściany klatki piersiowej lub objawów zależnych od przerzutów w narządach odległych. Objawy ogólne i tak zwane objawy paranowotworowe na ogół występują również w okresie zaawansowanego procesu. U części chorych mogą one jednakże znacznie wyprzedzać pojawienie się dolegliwości ze strony układu oddechowego.
Najczęstszym objawem ze strony układu oddechowego jest kaszel. Występuje on u przeszło 50% chorych na raka płuca. U większości chorych palących papierosy kaszel nie jest objawem nowym, może dojść natomiast do zmiany jego charakteru lub nasilenia. Początkowo najczęściej kaszel jest suchy. Następnie dołącza się wykrztuszanie śluzowej lub śluzowo-ropnej plwociny. U niektórych chorych występują niecharakterystyczne dolegliwości, które można określić jako uczucie ,,dyskomfortu” w klatce piersiowej. Nie są to dolegliwości bólowe w dosłownym znaczeniu; charakteryzują się raczej uczuciem ciężaru lub kłucia
Bardzo mocno należy podkreślić, iż wczesne wykrycie i leczenie nowotworów układu oddechowego są kluczowe dla poprawy rokowań. Objawy, takie jak kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej, chrypka, krwioplucie, osłabienie ogólne, ubytek masy ciała, brak łaknienia, niewyjaśnione stany gorączkowe powinny skłonić do konsultacji lekarskiej. Diagnostyka obejmuje badania obrazowe (np. tomografię komputerową, rezonans magnetyczny), bronchoskopię, biopsję i inne testy, które pomagają określić charakter nowotworu.
LECZENIE
Leczenie raka płuc jest złożonym procesem, który zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj raka, stadium choroby, wiek pacjenta i ogólny stan zdrowia. Istnieje kilka głównych metod leczenia raka płuc, które mogą być stosowane samodzielnie lub w połączeniu, w zależności od indywidualnej sytuacji pacjenta. Najważniejsze rodzaje leczenia raka płuc:
- Chirurgia: Chirurgiczne usunięcie guza jest skuteczną metodą leczenia raka płuc w przypadku guzów, które są lokalizowane tylko w jednym miejscu i nie rozprzestrzeniły się na inne obszary ciała.
- Radioterapia: Radioterapia polega na stosowaniu promieniowania jonizującego, które niszczy komórki nowotworowe. Może być stosowana jako główne leczenie lub jako uzupełnienie po operacji, aby zniszczyć pozostałe komórki nowotworowe. Radioterapia może być również używana do złagodzenia objawów, takich jak ból.
- Chemioterapia: Chemioterapia to leczenie, które polega na podawaniu leków przeciwnowotworowych, które niszczą komórki nowotworowe. Może być stosowana jako terapia systemowa, która dociera do komórek nowotworowych w całym ciele. Chemioterapia może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z innymi metodami leczenia.
- Immunoterapia: Immunoterapia to stosowanie leków, które wzmacniają zdolność układu immunologicznego do rozpoznawania i zwalczania komórek nowotworowych. Jest stosunkowo nową formą leczenia, która odnosi sukcesy w przypadku niektórych rodzajów raka płuc.
- Terapie celowane: Terapie celowane to leki, które są zaprojektowane do zwalczania konkretnych białek lub genów odpowiedzialnych za wzrost i rozprzestrzenianie się komórek nowotworowych. Są stosowane w leczeniu niektórych form raka płuc, takich jak rak niedrobnokomórkowy z mutacją EGFR.
- Opieka paliatywna: Opieka paliatywna koncentruje się na łagodzeniu objawów, poprawie jakości życia pacjenta i wsparciu psychicznym zarówno dla pacjenta, jak i jego rodziny. Jest stosowana w zaawansowanych przypadkach raka płuc lub w przypadku, gdy leczenie przeciwnowotworowe nie jest już skuteczne.
Działalność naukowa
Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc od wielu lat pozostaje wiodącym ośrodkiem w dziedzinie diagnostyki chorób nowotworowych narządów klatki piersiowej, a w szczególności raka płuca. W IGiChP w Klinice Chirurgii operowanych jest najwięcej w Polsce chorych z nowotworami klatki piersiowej. Tak duża aktyność kliniczna sprzyja rozwijaniu działalności naukowej z zakresu nowotworów układu oddechowego.
Aktualnie prowadzone są prace badawcze nad:
- oceną czynników wpływających na przebieg gojenia zespoleń tchawicy;
- optymalizacji działania diagnostycznego i leczniczego w schorzeniach tchawicy i dużych oskrzeli;
- walidacją metody sekwencjonowania nowej generacji (NGS) na potrzeby rutynowej diagnostyki zaawansowanego niedrobnokomórkowego raka płuca;
- poszukiwaniem nowych biomarkerów molekularnych i immunohistochemicznych, przydatnych w diagnozowaniu i leczeniu nowotworów nabłonkowych grasicy;
- oceną efektywności i skuteczności leczenia nowotworowego zapalenia osierdzia;
- opracowaniem metody utrwalania materiału cytologicznego w formie cytobloczków, optymalnej dla rutynowej diagnostyki oraz immunohistochemicznej i genetycznej oceny biomarkerów predykcyjnych niedrobnokomórkowego raka płuca.
W ramach prowadzonych badań naukowych w tym obszarze tematycznym oceniano także skuteczności technik endoskopowych w diagnostyce raka płuca. Na podstawie badania bronchofiberoskopowego z ultrasonografią wewnątrzoskrzelową (EBUS) wykonanego u 1590 chorych uzyskano wyniki świadczące o tym, iż bronchoskopia autofluorescencyjna pozwoliła na wykrycie wczesnych postaci raka płuca u 6.8% badanych. Analizując materiał w grupie chorych, u których wykonano badanie EBUS stwierdzono znamienny spadek liczby wykonywanych operacji diagnostycznych (mediastinoskopia, mediastinotomia przymostkowa), na rzecz diagnostyki endoskopowej. Oceniany spadek wyniósł 49%. W praktyce klinicznej będzie to pozwalało na zmniejszanie ilości operacji, co znacząco poprawi komfort diagnostyczny i leczniczy pacjentów w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc.
W Instytucie prowadzona jest unikalna nie tylko w skali kraju i Europy baza chorych na raka płuca, która zawiera dane o kilkudziesięciu tysiącach leczonych pacjentów. Dane z tej bazy pozwalają na tworzenie skutecznych programów profilaktycznych prowadzących do zmniejszenia umieralności, jak i wykrywania raka płuca w stadium umożliwiającym leczenie operacyjne.
Instytut prowadzi także badania klinicznie w zakresie raka płuca:
- „Międzynarodowe badanie III fazy porowadzone metodą podwójnie ślepej próby z kontrolą placebo, oceniające skuteczność i bezpieczeństwo leczenia uzupełniającego ozymertynibem w porównaniu do placebo u pacjentów z niedrobnokomórkowym rakiem płuca w stadium zaawansowania IA2-IA3 z mutacją w genie kodującym receptor naskórkowego czynika wzrostu (EGFR), po radykalnej resekcji guza (ADAURA2)”
- „Nieinterwencyjne, wieloośrodkowe, wielokohortowe badanie oceniające skutecznośc i bezpieczeństwo stosowania Atezolizumabu w warunkach rzeczywistych u pacjentów leczonych w ramach rutynowej praktyki klinicznej”
Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc prowadzi również i koordynuje ogólnopolski program wczesnego wykrywania raka płuca w ramach Narodowego Programu Zwalczania chorób Nowotworowych. Na terenie Instytutu działa Polska Grupa Raka Płuca, zajmująca się integracją wszystkich specjalności onkologicznych w celu poprawy wyników leczenia nowotworów klatki piersiowej. https://polgrp.org.pl/
- “Analiza genetycznych i epigenetycznych markerów niedrobnokomórkowego raka płuca w pozakomórkowych kwasach nukleinowych krążących we krwi obwodowej – perspektywa wykorzystania w praktyce klinicznej” (finansowanego z grantu Fundacji Jakuba hr. Potockiego);
- “The clinical usefulness of plasma as surrogate specimen for detection and dynamic monitoring of EGFR T790M in NSCLC patients on EGFR-TKI therapy: the assessment of feasibility in daily clinical practice” (finansowanego w ramach programu investigator initiated research przez AstraZeneca).
Powyższe dwa projekty dotyczą opracowania metodologii analizy zaburzeń genetycznych w pozakomórkowym DNA z krwi obwodowej (tzw. biopsja płynna) chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca (NDRP), w szczególności mutacji w genie EGFR o znaczeniu predykcyjnym dla terapii celowanej z zastosowaniem inhibitorów kinazy tyrozynowej, a następnie jej dalszej optymalizacji oraz walidacji na materiale klinicznym, zostały wdrożone w działalność działalność usługową Zakładu Genetyki i Immunologii Klinicznej Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w postaci świadczenia usługi analizy molekularnej statusu mutacji w genie EGFR w płynnej biopsji od chorych na NDRP w ramach prowadzonej laboratoryjnej diagnostyki medycznej na rzecz Instytutu oraz innych podmiotów leczniczych w kraju (w ramach refundacji z NFZ).
- Innowacyjny projekt rozwojowy pt. „Opracowanie nowoczesnych biomarkerów oraz rozwój innowacyjnego inhibitora kinaz FGFR stosowanego w terapii nowotworów” (CELONKO) finansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR) i realizowany w latach 2016-2022 w ramach konsorcjum naukowo-biznesowego, którego liderem była Celon Pharma S.A., w ramach programu STRATEGMED. W ramach projektu CELONKO w 2020 roku rozpoczęło się podawanie doustne dorosłym uczestnikom z zaawansowanymi guzami litymi produktu CPL 304110 do oceny bezpieczeństwa i tolerancji farmakoterapii. Badanie jest w trakcie realizacji.
- Od 2019 roku Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc realizuje projekt pt. „Co zakłóca Twoje płuca” w zakresie Programu profilaktyki nowotworów płuc w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Najważniejszą metodą zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów z powodu raka płuca jest walka z nałogiem palenia tytoniu. Istotne znaczenie może mieć także wczesne wykrywanie zmian przednowotworowych lub nowotworowych u osób z grup ryzyka wystąpienia raka, czyli u wieloletnich palaczy papierosów. Metodą diagnostyczną, stosowaną w badaniach przesiewowych nałogowych palaczy tytoniu, jest niskodawkowa tomografia komputerowa klatki piersiowej. Polska jest dopiero DRUGIM krajem w Europie, który prowadzi taki program.
https://www.igichp.edu.pl/o-instytucie/projekty-ue/badania-przesiewowe-w-raku-pluca/
- SOLACE „Strenghtening the screening of Lung Cancer in Europe” uzyskał finansowanie w ramach Programu EU4Health. Podstawową wartością tego projektu jest stworzenie narzędzi, które pozwolą dotrzeć do grup szczególnie ważnych z epidemiologicznego punktu widzenia i/lub słabo obejmowanych przez programy przesiewowe. Homepage – SOLACE (europeanlung.org)
Do pobrania
Najważniejsze informacje na temat profilaktyki, diagnostyki, leczenia raka płuca oraz różnych form wsparcia. Zachęcamy do pobrania aplikacji mobilnej. Pulmoinfo – wiedza i wsparcie w raku płuca
Linki
Na terenie Instytutu działa Polska Grupa Raka Płuca, zajmująca się integracją wszystkich specjalności onkologicznych w celu poprawy wyników leczenia nowotworów klatki piersiowej.
„Co zakłóca Twoje płuca” w zakresie Programu profilaktyki nowotworów płuc w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020
Internetowa strona projektu SOLACE (w j.angielskim) dotyczą prowadzonego programu europejskiego, w ramach którego Instytut będzie przeprowadzał programy przesiewowe wczesnego wykrywania raka płuca
Zachęcamy do wysłuchania bardzo ciekawego wywiadu
Wywiad z Profesorem Tadeuszem Orłowskim, Kierownikiem Kliniki Chirurgii Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc
Wywiad z Profesor Joanną Chorostowską-Wynimko, Kierownikiem Zakładu Genetyki i Immunologii Klinicznej dot. raka płuca